De lobbycratie

 NRC, 01  April 2006

Jeroen van der Kris Michèle de Waard

In de achterkamers van Brussel

Europarlementariërs en de Europese Commissie worden belaagd doorlobbyisten van belangengroepen, bedrijven en regeringen. Het lobbycircuitheeft zoveel invloed gekregen dat strengere regels noodzakelijk zijn. 'Dedemocratie wordt bedreigd.'

Sauzen-met-klontjes. Vlak voor de jaarwisseling werd MiguelVeiga-Pestana, vice president global external affairs van Unilever, gebeld.Of hij kon vertellen wat de multinational gaat doen aan desauzen-met-klontjes. Miguel Veiga-Pestana had geen idee waarover het ging.Hij dacht dat een vriend hem in de maling nam. Maar de journalist hield volen zei: 'Over een paar dagen vindt er een conferentie plaats waar wordtgesproken over de sauzen-met-klontjes. Dat kan enorme gevolgen hebben voorUnilever.'

Miguel Veiga-Pestana vertelt de anekdote in een wandelgang van hetEuropees Parlement in Brussel. Wat hij ermee wil zeggen: ogenschijnlijkefutiliteiten kunnen hier soms héél belangrijk zijn. In dit geval, vertelthij, ging het om de vraag wat een saus is. Dat is niet zo eenvoudig als hetlijkt. Zitten er weinig klontjes in, dan is inderdaad sprake van een saus.Het importtarief voor de Europese Unie is in dat geval laag. Maaroverschrijdt het aandeel van de klontjes een bepaald percentage dan is desaus geen saus, maar bijvoorbeeld kip. Het importtarief kan in dat gevaltien keer zohoog zijn. Gelukkig, zegt Miguel Veiga-Pestana, vond hij iemandin het bedrijf die op de hoogte was. Er was geen probleem voor Unilever.

Miguel Veiga-Pestana is een lobbyist. Hij is lid van een groeiendeberoepsgroep in Brussel. De Federatie van Pretparken, de Europese makersvan Cornflakes, de Nederlandse Fietsbond, Philips, Unilever, Greenpeace,de Europese Associatie van Snackfabrikanten. Je kunt het zo gek nietbedenken of het heeft een kantoor in Brussel. En dan heb je nog deprofessionele lobbyisten, de PR-bureaus, de public affairs-consultants enadvocatenkantoren, die zich laten inhuren voor diverse doelen. Het legerlobbyisten in Brussel wordt geschat op 15.000 tot 20.000 personen.

En nu zijn ook de lobbyregels onderdeel geworden van een lobby.Milieugroepen en andere non- gouvernementele organisaties (ngo's) pleitenvoor strengere regels. Ze vinden al dat gelobby maar slecht voor dedemocratie.

Het Corporate Europe Observatory, een organisatie die zich heeftopgeworpen als lobby-waakhond, organiseert af en toe rondleidingen door deEuropese wijk van Brussel. Om de 'verborgen wereld' van de Brusselselobbycratie zichtbaar te maken. Want 'Brussel' dat is niet alleen hetgebouw van de Europese Commissie of van het Europees Parlement. In destraten rondom het Schumanplein stikt het van de kantoren en kantoortjesmet glimmende naambordjes.

De mensen die er werken, staan niet op de loonlijst van de EuropeseUnie. Maar ze vormen wel een belangrijk deel van de besluitvormingsmachine.Zo'n zeventig procent is direct of indirect in dienst van bedrijven,omstreeks twintig procent werkt voor de lokale overheden (steden, regio's)en zo'n tien procent voor consumentenorganisaties.

Ook de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie,vindt dat de mist die over het Europese lobbycircuit hangt, moet wordenopgetrokken. 'Veel burgers zien Brussel als een black box, een zwarte doos,waar beslissingen volledig in duisternis worden genomen', zei Siim Kallasonlangs. De Est is vice-voorzitter van de Europese Commissie enverantwoordelijk voor Bestuurlijke Zaken. Volgende maand komt hij metvoorstellen die moeten leiden tot strengere regels voor lobbyisten.Onbeleefd

'Transparantie' is een woord dat veel wordt gebruikt in Brussel sindsFrankrijk en Nederland vorig jaar nee zeiden tegen de Europese Grondwet.Maar ook een andere gebeurtenis, ver van Brussel, heeft ervoor gezorgd dathet lobbyen hier op de agenda staat: de Abramoff-affaire, die begin ditjaar Washington in zijn greep hield. Jack Abramoff, een invloedrijke, aande Republikeinen gelieerde lobbyist, bekende dat hij zestig senatoren - ookDemocraten - had omgekocht. Luxueuze golfreizen naar Schotland, peperdurediners en fel begeerde kaartjes in de ereloge van voetbalstadions. Ruim 2,4miljard dollar zou alleen al in 2003 zijn besteed aan lobby- activiteiten.Stapels dollarbiljetten verdwenen in de zakken van diverse senatoren.

In Brussel zijn de lobbyregels soepeler dan in Washington. Dáár moeteen lobbyist vertellen voor wie hij werkt en wie hem betaalt. Iedereen kandat zien op internet. Europa kent alleen een vrijwillige gedragscode.Slechts tien procent van de lobbyisten heeft er zijn handtekening ondergezet.

Lobbyisten machtig? Als je ze aan het werk ziet, zou je het niet meteenzeggen. Neem Miguel Veiga-Pestana van Unilever op deze doordeweekse middag.In het Spinelli-gebouw van het Europees Parlement heeft hij een afspraakmet de Britse parlementariër Philip Bushill-Matthews, een Conservatief.Ze zullen praten over de zogenaamde food and health claims - voedsel- engezondheidsclaims. Dat zijn de teksten op verpakkingen van etenswarenwaarin wordt gesteld dat een product goed is voor het cholesterolgehalte,de darmflora of de gezondheid in het algemeen. Het parlement wil die claimsaan banden leggen omdat ze vaak misleidend zijn. Een goed idee, vindtUnilever, maar er zijn enkele details waarover de multinational zich zorgenmaakt.

De lobbyist: 'Ik wil het graag kort houden.'

De parlementariër: 'Dat zou prettig zijn.'

De computer van de Britse politicus produceert bij voortduring bliepjesom te laten weten dat er e-mails binnenkomen. De secretaresse komt binnenmet een papier. 'Het spijt me dat ik onbeleefd ben', zegt Bushill- Matthewstegen de lobbyist terwijl hij zijn aandacht richt op het papier. 'Praatmaar gewoon door.'

Na een kwartiertje gebaart de Brit dat het gesprek ten einde is. Als weal staan, begint de parlementariër ineens toch te praten - tegen dejournalisten.

'U denkt nu misschien', zegt hij, 'dat het niet belangrijk is watlobbyisten hier doen. Nou, dat is een vergissing. Wíj moeten hierbeslissingen nemen. Maar we weten niet alles. The devil is in the detail.Mensen als Miguel helpen ons met de details. Zo behoeden ze ons voorfouten.'

'We kunnen niet alles zelf', zegt Dorette Corbey die voor de PvdA in hetEuropees Parlement zit. Het parlement heeft geen batterijen met experts,zoals de Europese Commissie. 'Ik heb veel dossiers en maar éénbeleidsmedewerker. Mij kun je bij wijze van spreken alles wijsmaken. Eentijdje geleden ging het bijvoorbeeld over de regulering van gefluoriseerdegassen. Die dragen bij aan het broeikaseffect en zitten inbrandbeveiligingsapparaten. De drie producenten daarvan zeiden alledrieiets anders. Hoe moet ik daar dan over beslissen?'

Dorette Corbey is populair bij lobbyisten. Ze houdt zich bezig metgezondheid en milieu. De belangen van bedrijven zijn groot op dieterreinen. Soms, zegt ze, wordt ze door lobbyisten achtervolgd tot in dewc. Maar meestal wordt ze keurig per e-mail benaderd. Dorette Corbey draaithaar beeldscherm om en laat zien hoe zo'n mailtje gaat. Van The Brewers ofEurope bijvoorbeeld. Ze weten hoe druk een parlementariër is. Daaromhebben ze een kant-en-klaar amendement meegestuurd voor het voorstel overde health claims.

Dorette Corbey: 'Eén keer ben ik misleid. Een groep trombosepatiëntendie hier op bezoek kwam, bleek te zijn gefinancierd door de farmaceutischeindustrie. Je denkt met slachtoffers van doen te hebben. Je voelt jebelazerd. Sindsdien begin ik altijd met de vraag: 'Wie heeft uw reisbetaald?' Zo probeer ik een goede balans te vinden. Als ik iemand op bezoekheb gehad van de auto-industrie, dan maak ik óók een afspraak met iemandvan een milieu-organisatie of van een vakbond.'Reageerbuis

Greenpeace, de multinational onder de milieu-organisaties, heeft ook eenkantoor in de Rue Belliard, vlakbij het parlement. Jörgo Riss, dedirecteur van Greenpeace Brussel, is gewend veel informatie te geven inkorte tijd. Hij praat snel, maar helder. Aan de muur in zijn kantoor hangteen affiche met José Manuel Barroso, de voorzitter van de EuropeseCommissie, en Industriecommissaris Günter Verheugen. Ze voeden een babymet een reageerbuis. De tekst: How far will you go to please the chemicalsindustry?

'De voornaamste reden dat Greenpeace in Brussel zit', zegt Jörgo Riss,'is niet het feit dat de Europese Unie hier is, al is dat natuurlijkbelangrijk: zeventig procent van alle wetgeving komt uit Brussel. Maar debelangrijkste reden is: de lobby van de industrie is zo sterk.'

De auto-industrie komt niet een keer langs, zegt Riss. Nee, Toyota heefthier een kantoor én Mercedes. En vaak zijn bedrijven ook nog eensaangesloten bij verschillende koepelorganisaties die ervoor zorgen datéén en dezelfde boodschap steeds opnieuw verteld wordt. Het standpunt vanhet Duitse chemieconcern BASF wordt verdedigd door BASF zelf, door debranche-organisatie van de Duitse chemische industrie én door debranche- organisatie van de Europese chemische industrie.

Riss: 'Weet je waarom er hier de laatste tijd veel te doen is overnagemaakte merkproducten? Je denkt toch niet dat het gewone mensen wat kanschelen dat je op straat voor twintig euro een 'Louis Vuitton'-tas kuntkopen? Als gewone mensen de agenda bepaalden, dan zou het feit dat zevenprocent van de kinderen in Europa last heeft van astma voor veel ophefzorgen. Maar de agenda in Brussel wordt beheerst door het bedrijfsleven.Dát maakt zich druk om namaakproducten. En dus worden er seminars,persconferenties, en round tables over georganiseerd.

'Ik heb acht lobbyisten. Maar als ik er tachtig had, dan zouden die hetook druk hebben. Het gaat erom dat je face to face contacten hebt metmensen die beslissingen kunnen beïnvloeden. Van hoog tot laag, vanEuropese Commissarissen tot ambtenaren die een eerste kladversie van eenvoorstel schrijven. Ambtenaren worden geacht onafhankelijk te zijn. Maarhet helpt als je iemand kunt sturen die uit hetzelfde land komt. Daar zijnze toch gevoelig voor.

'Een probleem voor ons is dat veel commissarissen nauwe persoonlijkecontacten hebben met de industrie. Ik spreek met ze af op kantoor, maar zijkomen elkaar tegen bij de golfclub. Barroso gaat zeilen met mensen uit hetbedrijfsleven.'

Greenpeace is een van de 140 ngo's in Brussel die vorig jaar eenorganisatie hebben opgericht - ALTER-EU - met het doel het lobbyen aanbanden te leggen. Ze willen dat er een registratiesysteem komt voorlobbyisten. En ze vinden dat ontmoetingen tussen lobbyisten en ambtenarenmoeten worden vastgelegd. Verder zouden lobbyisten moeten vertellen doorwie ze betaald worden.Illegaal

'Ruiken jullie de honing in Brussel?', roept Rinus van Schendelen. Deprofessor kijkt uitdagend naar een groep Oost-Europeanen in de zaal.Iedereen kan meedingen, zegt hij. Maar, let op. Alleen maak je weinigklaar. Richt een lobbygroep op, Friends of the new countries, en bedenk eenmanier om op het speelveld te komen, raadt hij de nieuwkomers in Europaaan. 'Creëer een incident, pump it up, maar bedenk altijd: blijf vanillegale activiteiten af. Zodra anderen dat merken ben je out of the game.'

Rinus van Schendelen geldt als de hogepriester van het lobbyen inEuropa. De jonge Oost-Europeanen zijn deze week speciaal naar Den Haaggekomen voor het seminar van Instituut Clingendael: How to operate inBrussels.

De jonge ambtenaar Stan Jas uit Praag is een van hen. 'Ik vind hetbelangrijk dat we als nieuwe lidstaten in Brussel een woordje meepraten',zegt hij. Jas werkt op het Tsjechische ministerie van Landbouw in Praag enwil 'het beste' voor zijn land in de wacht kunnen slepen. In Brussel kunnenook ambtenaren lobbyist zijn.

Eigenlijk, zegt Miguel Veiga-Pestana van Unilever, is íedereen inBrussel lobbyist. Besluitvorming duurt jaren. Partijen wisselen van rol.De Europese Commissie bijvoorbeeld is vaak een doelwit van lobbyisten. Maarwanneer het Europese Parlement na verloop van tijd aan zet is, dan beginnenambtenaren van de commissie zélf te lobbyen. Regeringen lobbyen ook. 'Maarzelfs daar moet je opletten', zegt Miguel Veiga-Pestana, 'soms is het eneministerie van een land het niet eens met het andere ministerie vandatzelfde land. Het kan zijn dat ze allebei iets anders willen en allebeibezig zijn hun zin te krijgen.'Frankensteinvoedsel

Optimisten zien de Brusselse besluitvormingsmachine als het ultiemevoorbeeld van polderen. Iedereen mág meedoen. Het resultaat is vaak eencompromis.

Het hele proces is erop gericht wetgeving te produceren, zegt MiguelVeiga-Pestana van Unilever. 'Maar bij slechte regels hebben we geen baat.'

Daarom doet Unilever mee aan de laatste vondst in Brussel opbesluitvormingsgebied: het EU Platform on diet, physical activity andhealth. Hier vinden tal van lobbyisten elkaar. Ze hebben zelfs een formelestatus gekregen. De directeuren-generaal voor Volksgezondheid en Wetenschapen Onderzoek, ngo's, consumentenorganisaties, vakbonden, bedrijven. Zezitten allemaal aan een tafel om te bespreken bij welke productenconsumenten en bedrijven baat zouden hebben. De ene keer komen ze bijelkaar in Londen, de andere keer in Brussel.

'Het is een nieuwe manier van werken', zegt Veiga-Pestana. 'Het is nietvrijblijvend. Deelnemers committeren zich ook aan het vinden vanoplossingen.'

De belangen zijn groot. Toen enkele jaren geleden in het EuropeesParlement een heftige discussie losbarstte over genetisch gemanipuleerdvoedsel (gmo's), moest Unilever alle producten voor de Europese marktgentech- vrij maken. Zo sterk was de lobby van de milieubeweging enconsumentenorganisaties tegen het 'Frankensteinvoedsel'. 'Wij hebben geenbelang bij angst van de consument', zegt Pestana. De industrie wilbijdragen aan oplossingen, maar dat vraagt investeringen in nieuwetechnologieën om productinnovatie mogelijk te maken. Maar deze moeten weldoor de consument geaccepteerd worden. Unilever wil graag hetmaatschappelijk debat voeren vóór het kostbare investeringen doet inonderzoek naar nieuwe voedingsproducten.

Miguel Veiga-Pestana is enthousiast. Europa, zegt hij, moet investerenin nieuwe technologie om te kunnen concurreren met opkomende economieënals China en India. En voedsel is een innovatief product. Gezond voedselkan helpen een ziekte als obesitas te bestrijden, of de gevolgen van devergrijzing. Maar, zegt Veiga- Pestana, dan moeten Europese regeringsleidersde 'juiste input' krijgen. Met 25 landen is het in de Europese Raad vanregeringsleiders steeds moeilijker discussiëren, stelt deUnilever-lobbyist vast. 'Als onze stem niet gehoord wordt, krijgen weslechte wetgeving', zegt Veiga-Pestana. 'En soms kan het ook zonderwetgeving.'

Laatst sprak hij Kyprianou, de Cyprioot die Europees Commisaris voorGezondheid en Consumentenbescherming is. Die zei de nieuwe manier vanwerken ook nuttig te vinden, omdat je tot afspraken kunt komen zonder datwetgeving nodig is. 'Wat uit Brussel komt, mag niet te ingewikkeld worden,anders wordt het publiek nog negatiever over Europa', zegt Pestana.Kinderzitjes

Maar zou het publiek ook niet een publiek debat willen? Vindt dat nogwel plaats waar je het zou verwachten, in het Europese Parlement?

'Te weinig', zegt parlementariër Dorette Corbey. Er zijn meergeïnstitutionaliseerde achterkamers zoals het Food Technology Platform,weet ze. 'Cars 21 bijvoorbeeld.' Dat is een zogenaamde high level groupwaarin de afgelopen jaren is gesproken over de toekomst van deauto-industrie. Mét de auto-industrie, de Europese Commissie, enkeleministers, vakbonden en ook twee prominente parlementariërs. Een van deresultaten: de commissie wil betere kinderzitjes verplicht stellen, net alshet voeren van verlichting bij daglicht. 'De verantwoordelijkheid voor dereductie van CO2 kan niet alleen bij de industrie liggen', stond onlangsook in een persbericht van Cars 21. De milieubeweging was daar niet invertegenwoordigd.

Dorette Corbey vindt het verkeerd dat het parlement wordt overgeslagendoor het creëren van dit soort platforms. Maar ze begrijpt het wel. Zezegt: 'Het parlement moet ook de hand in eigen boezem steken. We verwerpente vaak een richtlijn, zonder te zeggen hoe het wél moet. Hoe slechter hetparlement functioneert, des te meer uitwijkmogelijkheden zoeken bedrijven,Commissie en ngo's om zaken te doen. Dan krijg je een handjeklap van degrootste belangengroepen.'

'We houden ons als parlement veel te veel bezig met technische details.Op het voorstel voor een richtlijn voor gezondheidsclaims zijn 500amendementen ingediend. Dat gaat het beoordelingsvermogen vanparlementariërs te boven. En zo word je kwetsbaar voor lobbyisten. Hetparlement zou zich moeten beperken tot de hoofdlijnen.'

Er waren ook veel amendementen toen het Europees Parlement vorige maandstemde over de dienstenrichtlijn, het omstreden voorstel om de Europesedienstenmarkt te liberaliseren. Na de stemming was er alom verwarring. Watwas er nu precies bereikt? Een ambtenaar die het probeerde uit te leggenzei: 'God zij dank dat dit nog geen wetgeving is.' Binnenkort mag deEuropese Commissie zich weer uitspreken over de dienstenrichtlijn.

'Sommige leden of fracties zien amendering als carpet bombing waarmeealle delen van een richtlijn worden getroffen', schreef Derk Jan Eppink,lid van het kabinet van commissaris Kallas, in deze krant. 'Uitgerekend diewetgeving wordt onderuit gehaald, die Europa tot de meest competitieve endynamische economie van de wereld moet maken.'Vaticaan

De telefoon van Karl-Heinz Florenz rinkelt onophoudelijk. De Duitser isde voorzitter van de Commissie Milieubeheer, Volksgezondheid enVoedselveiligheid in het Europees Parlement, de grootste commissie die eris. De parlementariër Florenz is het favoriete doelwit van lobbyisten inBrussel. Hij ontvangt honderden e-mails per dag, vertelt hij in hetrestaurant van het parlement. 'Zeker tachtig procent is van lobbyisten.'De bisschop van Amsterdam, artsen, het Vaticaan, de recyclingindustrie,tabaksfabrikanten. Vandaag was er een groep burgemeesters uit Spanje.

Het is jammer dat er een gedragscode voor lobbyisten nodig is, zegtFlorenz, mogelijk zelfs een verplichte registratie. Die moet in ieder gevalvoor alle lobbyisten gelden, niet alleen voor bedrijven. 'De boosdoenerszitten overal. Je hebt ook milieurambo's, die met cowboylaarzen overaldoorheen stiefelen.' Zo werd de Europese consumentenorganisatie recentveroordeeld omdat ze onterecht beweerde dat bepaalde geursprayskankerverwekkend waren. De omzet van het betreffende concern was toen alingezakt.

Dat lobbygroepen zoals bedrijven, de Commissie en maatschappelijkeorganisaties de wijk nemen naar eigen overlegvormen zoals platforms, omsneller tot oplossingen te komen, vindt hij niet onbegrijpelijk. 'Maar ineen parlementaire democratie worden debatten in het parlement gevoerd. Ookin Brussel.'

Europarlementariërs worden achtervolgd tot in de wc of krijgen heleamendementen gemaild
Veel burgers zien Brussel als een zwarte doos waar beslissingen induisternis worden genomen